Opmerkelijke 18e eeuwse publicatie over “het recht om te ontmaagden” onder de veilinghamer in Brussel
Een bijna wetenschappelijk werk over het recht om te ontmaagden en de echtelijke verplichtingen van de vrouw: we kunnen het ons vandaag niet meer inbeelden, maar in 1748 werd dit uitvoerig op 120 pagina’s beschreven en gepubliceerd, inclusief het relaas over alle gangbare praktijk en tradities. “De Uxore Theotisca, von der Teutschen Frau”, zoals het werk heet, is een merkwaardig stukje cultuurgeschiedenis dat ingekeken kan worden in het Brusselse veilinghuis Arenberg Auctions en half oktober publiek wordt geveild.
Wie het 18de-eeuws traktaat over oude Germaanse huwelijksgebruiken van dichterbij bestudeert, zal allicht toch wel de wenkbrauwen enigszins fronsen. Zo heeft het 120 pagina’s tellende boek het onder meer over het “ius primae noctis”, of het herenrecht om te ontmaagden. Juridische grond had het toen allemaal niet, maar het is bijzonder om het anno 2024 te lezen. Of eerder wrang, want sommige praktijken blijken in bepaalde regio’s vandaag nog steeds actueel.
“De uxore Theotisca, von der Teutschen Frau”, dat is de titel van het traktaat dat Christian Ulrich Grupen schreef, een Duitse rechtshistoricus, jurist en tevens burgemeester van Hannover. Hij spitst er zich vooral op toe de situatie van de Germaanse vrouw, bij haar overgang van jong meisje naar echtgenote en moeder, te beschrijven. Hoe diende een (gehuwde) vrouw zich te kleden en te kappen? Aan welke bruidsschat moest worden voldaan? En aan welke echtelijke verplichtingen ten aanzien van haar man, familie, eventuele pleegkinderen diende ze zich te allen tijde te houden?
Herenrecht
Met veel sérieux citeert de Duitse rechtshistoricus Grupen uit diverse antieke en oud-middeleeuwse bronnen. Wat het traktaat vooral zo uniek maakt, is de vermelding van drie praktijken, met name: “De virginum praegustatoribus” - over het vaststellen van de maagdelijkheid - “De jure deflorationis” - het recht om te ontmaagden - en “De jure primae noctis” - ook wel het herenrecht genoemd. Dat was het vermeende middeleeuwse recht van de feodale landheer om aan de vooravond van het huwelijk, de maagdelijkheid te nemen van de dochters van zijn landeigenen. In het traktaat snijdt de auteur dit zogeheten recht uitgebreid aan.
Stadssagen en mythen
Dit traktaat is geen unicum, maar dat alles zo uitgebreid - en vooral het herenrecht - beschreven wordt is toch opmerkelijk.
“Wat er in deze publicatie vermeld en beschreven wordt, had zeker niet allemaal een juridisch grond. Dit soort praktijken werd noch in het kerkelijk recht, noch in de civiele wetboeken ooit teruggevonden. Maar het werd wel door sommigen als een “recht” gezien, zeker omdat het stond neergeschreven. Vandaag klasseren historici het herenrecht echter onder de stadssagen en mythen. Heel waarschijnlijk heeft de auteur, in een mengelmoes van oud Duits, Engels en Latijn, zijn traktaat over gangbare praktijken en tradities doorspekt met oude verhalen en mythen”, aldus Henri Godts, veilingexpert bij Arenberg Auctions.
Ook al lijkt het herenrecht een broodjeaapverhaal, verwante gebruiken lijken vandaag nog voor te komen. In zijn boek Congo wijst de Belgische schrijver David Van Reybrouck zo bijvoorbeeld op een oud Congolees gebruik, waarbij de traditionele chef gretig gebruik maakte van zijn “jus primae noctis”: “... Wanneer Mobutu op rondreis was door het land boden de plaatselijke chefs hem altijd een maagd aan. Het was een grote eer voor de familie als het meisje ontmaagd werd door de hoogste chef.”
Het traktaat wordt geveild op 11 en 12 oktober bij Arenberg Auctions. De veiling heeft bovendien nog meer loten met een bijzonder verhaal in de aanbieding, waarbij de geschatte startprijs tussen 100 en 100.000 euro ligt. Zo gaat onder meer een legendarisch “stoefboek” van Napoleon onder de hamer, net zoals enkele uiterst zeldzame wereldkaarten, een editie van de aardglobe geprojecteerd vanaf de Noordpool (1713) en één van de oudste landkaarten van de Lage Landen (1540). Ook een uitgebreide collectie van de Cobra-beweging zal worden geveild.
Ter info: het beeld bovenaan is een uittreksel uit het traktaat en kan vrij van rechten gepubliceerd worden, mits vermelding van Arenberg Auctions.
PERSCONTACT
Henri Godts, Arenberg Auctions, henri@arenbergauctions.com, 0495 57 17 09
Dajo Hermans, Story Fwd, dajo@storyfwd.be, 0478 84 42 45
