Onbekend stukje Belgische geschiedenis onder de veilinghamer: originele koopakte waarmee Napoleon verkaveling koninklijk domein van Laken verhinderde

11 oktober 2023

Wist u dat het koninklijk domein in Laken ooit bijna verkaveld werd? Het is een onbekend stukje Belgische geschiedenis, maar het was Napoleon die de verkaveling tegenhield. De originele koopakte ondertekend door de Kleine Generaal wordt nu geveild in het gereputeerde Brusselse veilinghuis Arenberg Auctions. De officiële startprijs ligt op 3000 euro, al is de kans reëel dat de hamerprijs een stuk hoger zal liggen.

Er komen wel vaker unieke werken binnen bij Arenberg Auctions, het Brusselse veilinghuis gespecialiseerd in zeldzame boeken, prenten en manuscripten. Maar onder de honderden loten zit dit keer een stukje unieke Brusselse - én Belgische - geschiedenis: de koopakte van Napoleon, die verleden werd in Parijs op 3 augustus 1804 en de verkaveling van het domein van Laken verhinderde. Aankoopprijs: 150.000 francs. En ja, er gaat een ingewikkeld, maar boeiend lesje geschiedenis aan vooraf.

Na de Franse Revolutie werd het kasteel en bijhorend park, oorspronkelijk de residentie van de Oostenrijkse aartshertogen, als nationaal goed verkocht. Handige speculanten wilden het kasteel slopen om de bouwmaterialen ten gelde te maken. Maar dat was buiten Napoleon Bonaparte gerekend, die in 1803 toevallig in de buurt militaire oefeningen bijwoonde. Hij werd op slag verliefd op het domein, kocht het kasteel en startte met de restauratie.

Een jaar later, in 1804, kroonde hij zichzelf tot keizer: een titel waardoor zijn doorluchtige oog nu ook viel op de bossen, weiden en grasvelden rondom het kasteel. Het toeval wilde echter dat een gewiekste rentenier, Emmanuel Piers, net het jaar ervoor eigenaar was geworden van die ruim 20 hectare. Als ‘promotor van onroerende goederen’ wilde hij het gebied in percelen verkavelen, zo luidt het relaas. Maar Napoleon, die stak er dus een stokje voor, waardoor het domein zoals het er destijds bij lag nog altijd een feit is.

“Het is een weinig bekend historisch feit, en daarom des te opmerkelijker”, vertelt veilingexpert Henri Godts van Arenberg Auctions. “Hoewel Napoleon weleens als een bemoeial wordt weggezet, heeft zijn eigengereide optreden wel mooi de sloop van het kasteel van Laken en de verkaveling van het omringende domein verhinderd. Dat maakt dat deze akte een bijzonder stuk Brusselse - en zelfs Belgische - geschiedenis herbergt.”

Zeldzaam missaal

Maar daar stopt het niet mee voor geïnteresseerden in een vleugje unieke Brusselse geschiedenis. Op dezelfde veiling komt Arenberg Auctions ook met een 15^de-eeuws missaal uit de St. Goedele kathedraal, dat gedurende vele eeuwen spoorloos verdwenen bleek om vervolgens nu weer boven water te komen. In 1487, om exact te zijn, zag een prachtig misboek het licht, een zogeheten ‘missaal’, verlucht met de meest verfijnde miniaturen. De aanvangsprijs voor het werk wordt geschat op minstens 25.000 euro tot 30.000 euro.

“Het is een vrij uniek exemplaar, omdat het zelden gebeurt dat er zoveel bekend is over een eeuwenoud misboek”, zegt Godts van Arenberg Auctions. “Van dit missaal zijn we op de hoogte van zowel het ontstaansjaar, de opdrachtgever, de scribent als de illustrator. Ik kan niet genoeg benadrukken hoe uitzonderlijk dat is.”

In 1487 - in eenzelfde periode als het Lam Gods - gaf Laurent Bruyninx, kanunnik in de Brusselse St. Gudulakerk én arts aan het Bourgondische hof van Karel De Stoute, opdracht tot een missaal voor de eerste helft van het liturgische jaar. Nicolas Tayman schreef de canonieke teksten neer, Pierre van Woutersbrakel verluchtte de pagina’s met miniaturen - waaronder een paginagrote illustratie van de Kruisiging, omringd door een brede bloemenrand.

Tijdens de Franse Revolutie raakte het werk zoek. Wellicht werd het gestolen, verkocht, en kwam het in diverse handen terecht. Uiteindelijk werd het werk bijna 200 jaar later teruggevonden in een privécollectie. Dit buitengewone misboek, met bladen van perkament en een boekband in eikenhout, bleef ondanks zijn leeftijd en bewogen geschiedenis uitzonderlijk goed bewaard. “Een unicum in de missaalwereld”, zo luidt het.

Van Louis-Paul Boon tot ‘fopcatalogus’ van Chalon

De veiling van Arenberg Auctions op 13 en 14 oktober in de Brusselse Wolstraat, vlakbij de Zavel, bevat nog meer bijzonderheden. Naast heel wat zeldzame boeken en atlassen, en het tweede deel van de Louis-Paul Boon collectie worden ook enkele topstukken uit de nalatenschap van Renier Chalon - auteur van de befaamde fopcatalogus van de bibliotheek de Fortsas, een prachtig staaltje “fake news” avant-la-lettre van 180 jaar geleden - geveild.

De veiling bevat in totaal 900 loten en kan zowel op nationale als internationale belangstelling rekenen.