Historisch uittreksel van Gentse vermogensbelasting “voor ryke inwoonders en eygenaers” gaat onder de hamer bij Brussels veilinghuis

Ordonnantie van weleer is “meer dan vodje papier”: wie niet betaalde, riskeerde dat zijn familie werd gegijzeld

11 oktober 2023

Het invoeren van een vermogensbelasting, het is vandaag een gevoelig politiek issue, maar 200 jaar geleden was het in Gent duidelijk een eitje. Arenberg Auctions, het gerenommeerde veilinghuis uit Brussel, veilt op 13 en 14 oktober een Gentse ordonnantie uit 1795, een lange lijst van ‘ryke inwoonders en eygenaers binnen de stad’ én de forse bedragen die ze - amper een maand later - moeten ophoesten. In totaal haalde Gent destijds zo 130 miljoen euro op (huidige waarde). Pittig detail: wie niet op tijd dokte, riskeerde zijn bloedverwanten gevangen te zetten. Het document is één van de vele Gentse uittreksels uit die tijd die komende week onder de veilinghamer gaan.

Arenberg Auctions, het grootste veilinghuis in zijn soort in de Lage Landen, is gespecialiseerd in eeuwenoude boeken, manuscripten en prenten. Tussen de 18 historische ordonnanties en reglementen van de stad Gent die er op 13 en 14 oktober onder de hamer gaan, zit alvast een erg bijzondere contributie, uit de nalatenschap van een Gentse adellijke familie. Het gaat om een uittreksel van een vermogensbelasting, waarvan de omvang naar huidige normen verbijstert.

In 1795, het derde jaar van de Franse Republiek, heerste er oorlog en het bewind had geld nodig, veel geld. De steden van de Zuidelijke Nederlanden moesten in totaal 60 miljoen livres afstaan, waarvan Gent in totaal 7 miljoen. Die werden gezocht bij onder meer de Gentse abdijen, priesters en adellijke families, maar ook bij rijke burgers en zelfs weduwen.

In de ordonnantie staan ze allemaal met naam en toenaam opgesomd, inclusief het bedrag dat ze ‘verschuldigd’ waren. Om maar een voorbeeld te geven: Jonkheer Vanden Bogaerde en zijn Moeder waren 3.400 livres verschuldigd, terwijl de Gentse St. Pietersabdij met maar liefst 1 miljoen livres over de brug moest komen, een wurgtaks die meteen ook haar rijkdom onderstreept.

“Livres of oude ponden kunnen we ongeveer aan de hand van de huidige goudkoers omrekenen”, zegt Henri Godts, veilingexpert bij Arenberg Auctions. “Een belasting van 7 miljoen livres zou vandaag grosso modo overeenkomen met 130 miljoen euro, voor die tijd een astronomische som.”

Elke dag 10 familieleden gegijzeld bij niet-betaling

En wat duidelijk is: de vermogensbelasting werd toen net iets kordater ingevoerd en toegepast als dat vandaag sommigen er nog maar aan zouden durven denken. In het historische document staat zo dat de betaling diende te gebeuren tegen de tiende van de volgende maand. Wie niet betaalde, kreeg vanaf de elfde een boete opgelegd van 50.000 livres per dag. En straffer nog: op de koop toe zouden vanaf die elfde dag elke dag 10 familieleden gegijzeld worden. Dat het document opent met de woorden ‘Vryheyd, Gelykheyd en Broederlykheyd’ deed de opgelegde belasting voor de rijken allicht nog wranger smaken.

“Het document dat we hier veilen, lijkt een onooglijk vodje papier, maar in feite is het zonder meer een historisch document”, stelt Henri Godts. “De gevolgen van wat er op dat document staat, waren destijds erg groot voor Gent. Men benoemde het destijds zonder omwegen: ‘taxeer de rijken’. Zulke enorme sommen op zo’n korte tijd innen, het kwam de facto haast neer op onteigening. Veel schatplichtigen en zeker de religieuze instellingen dienden hun edelmetaal te smelten of onroerend goed te verkopen om aan de contributie te kunnen voldoen.”

Van gegeerde nepcatalogus tot Napoleon in Laken

De veiling van het Brusselse Arenberg Auctions op 13 en 14 oktober bevat nog meer bijzonderheden. Naast heel wat zeldzame boeken en atlassen, de Chalon-collectie met onder meer de gegeerde ‘nepcatalogus’, en het tweede deel van de Louis-Paul Boon collectie, wordt onder meer ook een bijzondere koopakte geveild waarmee Napoleon een verkaveling op het domein van Laken een halt toeriep.

De veiling bevat in totaal 900 loten en kan zowel op nationale als internationale belangstelling rekenen.