Eén van de eerste fake news berichten uit de geschiedenis gaat onder de veilinghamer in Brussels veilinghuis

Fake news: wie dacht dat het een recent fenomeen is, heeft het mis. Eén van de eerste neergeschreven nepberichten uit de geschiedenis, uit 1840, gaat binnenkort onder de hamer bij het gerenommeerde Brusselse veilinghuis Arenberg Auctions. Het pronkstuk uit de nalatenschap van Renier Chalon, de befaamde fopcatalogus De Fortsas, is van begin tot eind een joke. Het biedingsbedrag - en dat is echt - wordt geschat op zo’n €4.000.

Er komen wel vaker unieke werken binnen bij Arenberg Auctions, het toonaangevende veilinghuis gespecialiseerd in zeldzame boeken, prenten en manuscripten. Maar het verhaal dat aan de fopcatalogus van Chalon kleeft, is zonder meer bijzonder. Renier Chalon was in bibliofiele kringen een fenomeen. Geboren in Bergen in 1802 was deze meester in de rechten een erudiet man: boekenkenner, gereputeerd numismaat - zeg maar een expert in munt- en penningkunde -, maar ook een echte farceur, liefhebber van practical jokes.

Chalon leefde in een tijdperk waarin erudiete ‘genootschappen’ erg populair waren: kenners of verzamelaars die zich groepeerden in kleine comités, zoals de bibliofielen. Daar werd al eens gekoketteerd en gepocht met een unieke druk die men op de kop had weten te tikken, of met een zeldzame brief van Marie-Antoinette over de koning die zijn hoofd verloren was. En precies dat bracht de Belgische practical joker Chalon op ideeën, die hem zelfs tot vandaag wereldwijd naam en faam opleveren.

“In zijn ‘Catalogue d’une très riche mais peu nombreuse collection de livres’ beschrijft Chalon gedetailleerd en met grote sérieux een collectie van een 100-tal zeldzame boeken uit de privébibliotheek van graaf de Fortsas: titels in het Latijn, Frans en Nederlands, veelal met absurde thema’s, zoals bv. een studie over de consumptie van bruine bonen onder de Noord-Amerikaanse indianen tussen 1750 en 1800. Alleen: elk stuk uit de collectie die toen geveild zou worden, bleek van a tot z verzonnen. Fake dus. Het maakte hem zelfs bekend tot in New York”, vertelt Henri Godts, veilingexpert bij Arenberg Auctions.

Fake catalogus

Renier Chalon stuurde de “fake” catalogus naar bibliofielen en boekhandelaars in Londen, Parijs, ​ Berlijn en nog verder. Het nieuws over de uitzonderlijke collectie die op 10 augustus 1840 in Binche verkocht zou worden, verspreidde zich als een lopend vuurtje. Zo gebrand op de collectie was de conservator van de Koninklijke Bibliotheek in Brussel, dat hij zelfs de bevoegde minister verzocht om een verhoging van het jaarbudget. De beschikbare middelen schoten namelijk tekort voor de aankoop van de felbegeerde verzameling.

“Liefhebbers en grote kenners haastten zich naar Binche op zoek naar meer info, maar in snelheid gegrepen door de plotselinge buzz voelde Chalon dat hij moest ingrijpen”, aldus Henri Godts. “Niet door toe te geven dat de hele catalogus uit de lucht gegrepen was. Nee, laconiek plaatst hij een annonce om aan te kondigen dat de verkoop niet doorging: de bibliotheek van Binche had namelijk de hele collectie aangekocht. Al was ook dat nog maar eens … fake news.”

Wereldrariteit

Chalon had de intellectuelen uit zijn tijd een neus gezet. Daardoor ging de fopcatalogus al snel een eigen leven leiden, met een faam tot ver buiten de landsgrenzen. Over het fenomeen verschenen studies in boekvorm, en tot in de jaren ’70 van vorige eeuw werd de catalogus herdrukt: op roze papier, op perkament, in diverse talen.

Een groot deel van het fonds, waaronder de fopcatalogus, wordt nu in twee delen geveild bij Arenberg Auctions. Op 13 en 14 oktober worden een aantal werken en stukken van Chalon geveild, het kroonjuweel – de fopcatalogus die misschien wel Trumpiaans genoemd kan worden – gaat in december onder de hamer. Het gaat onder meer om het originele manuscript, net zoals Chalons voorbereidende werk in de vorm van notities en steekkaarten, plus de correspondentie met geïnteresseerde kopers uit binnen- en buitenland.

“Met zijn verzonnen ‘catalogue’ en in feite heel wat van z’n andere werken gaf Chalon een eerste aanzet tot het surrealisme. In dat opzicht kan het gezien worden als een eerste surrealistisch manifest. Zelfs de vereniging die hij destijds oprichtte en die de draak stak met de pretentie van sommige mensen of kringen, getuigde van een hang naar het surreële”, aldus Henri Godts van Arenberg Auctions.

Van Louis-Paul Boon tot Napoleon in Laken

De veiling van Arenberg Auctions op 13 en 14 oktober bevat nog meer bijzonderheden. Naast een deel van de Chalon-collectie, heel wat zeldzame boeken en atlassen, en het tweede deel van de Louis-Paul Boon collectie, wordt onder meer ook een bijzondere koopakte geveild waarmee Napoleon een verkaveling op het domein van Laken een halt toeriep.

De veiling bevat in totaal 900 loten en kan zowel op nationale als internationale belangstelling rekenen.

Indien u Arenberg Auctions wil bezoeken of één van de experten wenst te spreken, geef gerust een seintje.

PERSCONTACT

Henri Godts, Arenberg Auctions

henri@arenbergauctions.com

0495 57 17 09